Μενέλαος Γ. Παρλαμάς: Από τη ζωή των λέξεων

Πάνε μερικές μέρες απ' όταν εξομολογήθηκα κάποιες απ' τις σκέψεις μου αναφορικά με την πρόθεσί μου ν' αρχίζω να παρουσιάζω σ' αυτό εδώ το ιστολόγιο έργα μεγάλων Κρητών συγγραφέων και διανοητών.

Ξεκινάω, λοιπόν, με τον Μενέλαο Γ. Παρλαμά, μ' ένα απ' τα ωραιότερα βιβλία του, το «Από τη ζωή των λέξεων».

Ο Παρλαμάς, πολλά χρόνια καθηγητής φιλόλογος και μετέπειτα διευθυντής του κάποτε ευρέως γνωστού ιδιωτικού Λυκείου του Ηρακλείου «Ο Κοραής» (το οποίο λειτουργούσε έως τα μέσα της δεκαετίας του 1990, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται η ομώνυμη καφετέρια), επηρεασμένος –όπως δηλώνει ο ίδιος στον πρόλογο του βιβλίου του– από τον Ι. Θ. Κακριδή, ο οποίος είχε γράψει πως «Κάθε λέξη που χάνεται σε κάποιο χωριό σημαίνει έναν θάνατο το ίδιο θλιβερό, όσο και να πεθαίνει ένας άνθρωπος», ξεκίνησε ένα μάθημα, για τους τελειόφοιτους μαθητές του Λυκείου, υπό τον τίτλο «Από τη ζωή των λέξεων».

Σ' αυτό παρουσίαζε με τρόπο συνήθως ανεκδοτολογικό την ζωή κάποιων Ελληνικών λέξεων, μ' άλλα λόγια την ετυμολογία τους, τις διαφορετικές χρήσεις με το πέρασμα των χρόνων, τις διάφορες μορφές που αποκτούσαν αναλόγως την αρχαία Ελληνική διάλεκτο στην οποία χρησιμοποιούνταν. Πολλές δε απ' αυτές τις λέξεις είναι καθαρώς Κρητικές, προερχόμενες απευθείας από την Δωρική διάλεκτο.

Κάποιες από τις σύντομες εκείνες διαλέξεις του, καταλλήλως διαμορφωμένες, δημοσιεύτηκαν, υπό τον τίτλο «Γλωσσικά Ανέκδοτα», σε εφημερίδα του Ηρακλείου, έως ότου συγκεντρώθηκαν σε τόμο, υπό τον αρχικό τίτλο του μαθήματος εκείνου.

Το βιβλίο αυτό, κατά την γνώμη μου, είναι σπουδαίο. Όχι τόσο ως πηγή επιστημονικής μελέτης για τον γλωσσολόγο ή τον φιλόλογο ερευνητή (αν και δεν υπολείπεται καθόλου επιστημονικότητας, παρά την έλλειψι βιβλιογραφικών παραπομπών), αλλά για τον τρόπο που έχει να παρουσιάζη την γλώσσα στον μέσο άνθρωπο.

Για τον Παρλαμά έχω την αίσθησι πως η γλώσσα δεν είναι απλώς χρηστικό εργαλείο, ούτε καν η υψηλοτέρα έκφρασις του ανθρωπίνου πολιτισμού. Για τον Παρλαμά η γλώσσα είναι ερωμένη · γλυκιά, αισθησιακή, ναζιάρα, κάποτε ατίθαση και γεμάτη εκπλήξεις, μα πάντοτε τρυφερή και πλήρης συγκινήσεων. Τέτοια μας την παρουσιάζει και τέτοια πιστεύω κι εγώ πως είναι.

Να γιατί ο Παρλαμάς μου θυμίζει τον μακαρίτη τον θείο μου τον Ιερόθεο, μέγα εραστή της γλώσσας, που με μύησε –όσο πρόλαβε– στα μυστικά της. Ακόμα τον θυμάμαι να στέκεται στον κήπο του μοναστηριού του, στον Άι-Γιάννη τον Καλλέργη, να παρατηρή τον εργάτη που έφτιαχνε ξερολιθιές και να μου λέη: «Βλέπεις πως δεν έχει αλλάξει και πολύ η γλώσσα μας; Ξερολιθιά: ξηρός λίθος».

Κι ύστερα να του λέη: «Έλα, κάνε ένα διάλειμμα να πιης ένα ποτήρι κρασί», οίνον κεκραμμένον, όπως πάντα μου τόνιζε. Κι αυτός να απαντά: «Μισό λεπτό, γέροντα, να βάλω θέλει το σύρμα για τσι όρνιθες και μετά να κάτσω μια ολιά στην καθέκλα να ξαποστάσω». Κι αφού αυτός επιδιόρθωνε το συρματόπλεγμα στο κοτέτσι, καθόταν όχι στην καρέκλα, αλλά στην καθέκλα (από το Ομηρικό καθίημι=κάθομαι) κι έπινε το κρασί που, όπως συνήθιζε αστειευόμενος να λέη, την κάρα σει, το κεφάλι ταρακουνάει.

Μακάρι κάποια μέρα να βλέπαμε το περί ου ο λόγος βιβλίο να γινόταν ένα εκ των εγχειριδίων Ελληνικής γλώσσας στα σχολεία μας. Αλλά πολύ φοβούμαι πως, απουσία εμπνευσμένων δασκάλων, μια τέτοια προοπτική δεν θα το αναδείξη, αλλά αντιθέτως θα το σπιλώση, εγγράφοντάς το αδίκως στην συλλογική μας μνήμη ως ένα ακόμα κακό σχολικό βιβλίο.

Για την ιστορία να αναφέρω πως το βιβλίο, υπό την μορφή συγκεντρωτικού τόμου, εκδόθηκε αρχικώς το 1985, ενώ υπάρχει ήδη γ΄ έκδοσι, του 2001. Όλες από τις Εκδόσεις Δόμος των Αθηνών.