Takaki Okubo: Haiku: Potential of its brief form * Τακάκι Οκούμπο: Χάϊκου: Η δυναμική της σύντομης μορφής του

Έχω ήδη αναφέρει σε προηγούμενή μου ανάρτησι ότι κατά την διάρκεια του 22ου Πλοίου για το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Νεολαίας κι ενώ ήμασταν εν πλω M/S Φούτζι Μάρου, με πρωτοβουλία του Συμβούλου μου, Καθηγητή Τατέο Ιμάμουρα, διοργανώθηκε ένας κύκλος σύνθεσης ποιημάτων Χάϊκου.

Προ ολίγου έλαβα ένα μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου από τον καλό μου φίλο και Σύμβουλο, το οποίο περιείχε τον λόγο που εκφώνησε σε ένα διεθνές συνέδριο ποίησης Χάϊκου, το περασμένο φθινόπωρο στην Λιθουανία, ο συνάδελφός του, Καθηγητής Ιαπωνικής Λογοτεχνίας, Τακάκι Οκούμπο.

Παραθέτω παρακάτω τον λόγο:

Χάϊκου: Η δυναμική της σύντομης μορφής του

υπό Τακάκι Οκούμπο
Καθηγητή Ιαπωνικής Λογοτεχνίας,
Γυναικείο Χριστιανικό Πανεπιστήμιο του Τοκύου

Κυρίες και κύριοι,

Είνε τιμή για εμένα να ομιλώ ενώπιον ενός τόσο διακεκριμένο ακροατηρίου ποιητών χάϊκου απ' όλον τον κόσμο.

Αρχικώς, επιτρέψτε μου να σάς πω λιγα πράγματα για το υπόβαθρό μου. Ξεκίνησα σπουδάζοντας Γαλλική λογοτεχνία του συμβολισμού του δεκάτου ενάτου αιώνα, όπως Ριμπώ και Μαλλάρμ. Έπειτα ασχολήθηκα με την συγκριτική λογοτεχνία, συγκρίνοντας την λογοτεχνία και την κουλτούρα της Ιαπωνίας με εκείνες άλλων χωρών, ιδίως εκείνων στην Δυτική Ευρώπη. Όσο αφορά στο χάϊκου, δεν είμε ειδικός, αλλά έχω εδώ και καιρό γοητευτεί από τις λογοτεχνικές και πολιτισμικές δυνατότητες που αντιπροσωπεύονται απ' αυτήν την μοναδική μορφή του ποιήματος χάϊκου. Σήμερα, θα ήθελα να ομιλήσω για το χάϊκου απ' αυτήν την οπτική γωνία.

Όπως γνωρίζετε, το ξεχωριστό χαραcκτηριστικό του χάϊκου ως ποίημα είνε η εξαιρετικώς σύντομη μορφή του. Τι νόημα φέρει αυτή η μορφή ως Τέχνη;

Όπως είνε γνωστό, το χάϊκου προήλθε περίπου στον δέκατο έκτο αιώνα από μία προϋπάρχουσα παραδοσιακή μορφή γνωστή ως τάνκα.

Το τάνκα είνε ένα σύντομο ποίημα, αποτελούμενο από τριανταμία συλλαβές και πέντε στίχους. Το χάϊκου περικόπτει αυτή την μορφή σχεδόν στο μισό - δεκαεπτά συλλαβές και τρεις στίχοι.

Στο υπόβαθρο πίσω απ' αυτήν την δραστική αλλαγή μπορούμε να βρούμε μία νέα αισθητική αντίληψι, βασισμένη στην φιλοσοφία του Τάο και του Ζεν. Αυξήθηκε η επίγνωσι των ορίων των λέξεων, των χρωμάτων, των μορφών και των ήχων ως καλλιτεχνικές. Με την έντονη επίγνωση αυτών των ορίων, η τέχνη επεχείρησε να πάη πέραν τούτων των περιορισμών της έκφρασης, επισημαίνοντας αυτό που δεν μπορεί να εκφρασθή.

Ένα ακραίο παράδειγμα αυτής της αισθητικής αντίληψης μπορεί να ανευρεθή στις ζωγραφιές μαύρης μελάνης, όπου οι μη ζωγραφισμένοι κενοί χώροι είνε πλήρεις νοημάτων. Λάβετε για παράδειγμα μία ζωγραφιά του Τοχάκου Χασεγκάβα, η οποία ονομάζεται Σορίνζου ή Πεύκα. Αυτή η ζωγραφιά θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα της Ιαπωνικής ζωγραφικής. Κάποιος γοητεύεται αμέσως από τα πεύκα, ζωγραφισμένα μ' έναν απαλό, εξευγενισμένο τρόπο, αλλά αυτοί που είνε ίσως γεμάτοι ακόμα περισσότερες προκλήσεις για τον θεατή είνε οι κενοί, αφημένοι ανάμεσα στα δέντρα, χώροι. Αυτοί οι κενοί χώροι προσκαλούν σε αχανή, πλούσια αισθητικά οράματα. Σ' αυτούς τους χώρους, μπορούμε να βιώσουμε την κίνησι των συνεχώς μεταβαλλόμενων ανέμου και φωτός.

Η ίδια αισθητική αντίληψι μπορεί επίσης να ανευρεθή στην παραδοσιακή Ιαπωνική μουσική, όπου αποδίδεται ίση σημασία στις νότες, οι οποίες αναπαράγωνται από όργανα ή φωνές, και στην σιωπή ανάμεσα σ' αυτές τις νότες. Το χάϊκου, στην ιδιαιτέρως συντομευμένη μορφή του, πάσχισε για την ίδια αισθητική.

Ας ρίξουμε μια ματιά στο χάϊκου του Μπάσο, το οποίο είνε οικείο στον καθένα:

Φουρουικέγια
καβαζουτομπικόμου
μιζουνοότο

Η παλαιά δεξαμενή
ένας βάτραχος εισπηδά
ο ήχος του νερού

Οι περισσότερες ερμηνείες αυτού του ποιήματος καταδεικνύουν την πρόθεσι του Μπάσο να μεταδόση μ' αυτήν την σκηνή μοναξιά και ηρεμία. Όπως μπορούμε να δούμε, ο Μπάσο άφησε αυτά τα συναισθήματα να εκφράζονται στους κενούς χώρους. Πράττοντας έτσι, έχει υπερβεί τους περιορισμούς των λέξεων.

Ένας άλλος τρόπος θέασης αυτών των κενών χώρων είνε ο ρόλος που παίζουν στην απελευθέρωσι του χάϊκου από την ιδιοκτησία του ποιητή και στην μεταβίβασί της έμπροσθεν του αναγνώστη.

Παρόμοια με τον θεατή των Πεύκων, ο αναγνώστης του χάϊκου απολαμβάνει την ελευθερία να περιηγηθή δημιουργικά ανάμεσα σε ατελείωτες παραλλαγές στους κενούς χώρους.

Επιτρέψτε μου να παρουσιάσω δύο ενδιαφέρουσες απεικονίσεις της πλούσιας δυναμικής αυτών των παραλλαγών.

Ένα τέτοιο παράδειγμα είνε το βιβλίο υπό τον τίτλο Εκατό Βάτραχοι. Είνε μία συλλογή Αγγλικών μεταφράσεων και ερμηνειών του χάϊκου το οποίο ανέφερα προηγουμένως και το οποίο ξεκινά με το "η παλαιά δεξαμενή". Ξεκινά με μία μετάφρασι από τον ιδρυτή του μοντέρνου χάϊκου, Σίκι Μασαόκα, συνεχίζει με κάτι σαν παιδική ιστορία με τον βάτραχο ως τον κύριο χαρακτήρα και συμπεριλαμβάνει μέχρι κι ένα αισιόδοξο φολκλορικό τραγούδι από τον διάσημο υπαρξιστή ποιητή Γκίνσμπεργκ.

Εάν ο Μπάσο έβλεπε αυτές τις μεταφράσεις και ερμηνείες, η πρώτη του αντίδρασι θα ήταν πιθανότατα να ξεκαρδιστή στα γέλια. Ακόμα κι έτσι, πιστεύω πως δεν θα είχε άλλη επιλογή απ' το να καλωσορίση αυτές τις ερμηνείες. Γιατί το λεω αυτό; Διότι ο Μπάσο και οι μεθητές του διασκέδαζαν τακτικά χρησιμοποιώντας χάϊκου με τον ίδιο τρόπο. Ίσως ο καθένας εδώ να είνε εξοιξειωμένος με την μορφή συνδεδεμένων ποιημάτων που ονομάζεται ρένκου. Ένας αριθμός ποιητών συναθροίζονται για να δημιουργήσουν ένα ποίημα από κοινού. Ένας ποιητής ξεκινά συνθέτοντας ένα χάϊκου, ένας δεύτερος ποιητής προσθέτει δύο στίχους των επτά συλλαβών έκαστος, μετά ένας τρίτος ποιητής προσθέτει τρεις στίχους των 5-7-5 συλλαβών. Είν' ένα είδος ποιητικής σκυταλοδρομίας.

Η έξαψη που προσφέρει το ρένκου ανευρίσκεται στην συγκλονιστική διαδικασία του να ερμηνεύεται το ποίημα κάποιου με απροσδόκητους τρόπους από έναν άλλον ποιητή. Η διαδικασία προχωρά πέρα από μια ατομική έκφρασι και διανοίγει έναν νέο κοινό ποιητικό κόσμο. Μπορούμε να πούμε ότι η συλλογή Εκατό Βάτραχοι είνε, κατ' ουσίαν, μία Αγγλική έκδοσι του ρένκου. Ιδού γιατί πιστεύω ότι ο Μπάσο θα την είχε πρόθυμα εγκρίνει.

Κατ' αυτόν τον τόπο, η συντομία του ποιήματος χάϊκου τού επιτρέπει διανοίγη αχανείς δημιουργικούς κόσμους και φέρει την δυναμική να διανοίγη έναν κοινό ποιητικό κόσμο. Αυτό το Διεθνές Φεστιβάλ Χάϊκου δεν είνε τίποτ' άλλο παρά μία αποκάλυψι. Είνε ειλικρινής ευχή μου να μπορέσουμε να χρησιμοποιήσουμε αυτήν την εβδομάδα για να εξερευνήσουμε την δυνατότητα του χάϊκου να διανοίγει νέους κόσμους και δυναμικές.

Σάς ευχαριστώ!
---

I've already mentioned in a previous post of mine that during the 22nd Ship for the World Youth Program and while being on board M/S FujiMaru, a Haiku poems composing cycle was organised, after an initiative by my Advisor, Professor Tateo Imamura.

Just few moments ago Ireceives an email message by my good friend and Advisor, which included a speech, given to an international conference on Haiku poetry, last fall in Lithuania, by his colleague, Professor of Japanese Literrature, Takaki Okubo.

Below you can read the speech:

Haiku: Potential of its brief form

by Takaki Okubo,
Professor of Japanese Literature,
Tokyo Woman’s Christian University

Ladies and gentlemen,

It is an honor for me to be speaking in front of such a distinguished audience of haiku poets from around the world.

First, let me tell you a little about my background. I began by studying nineteenth century French symbolism literature, such as Rimbaud and Mallarme. I then went on into comparative literature, comparing the literature and culture of Japan with those of other countries, especially those in Western Europe. As for haiku, I am not a specialist, but I have long been fascinated by the literary and cultural possibilities represented in the unique form of the haiku poem. Today, I would like to talk about haiku from this point of view.

As you know, the outstanding characteristic of haiku as a poem is its extremely brief form. What meaning does this form hold as an art?

As is well known, haiku was born around the sixteenth century out of a previously existing traditional form known as tanka.

Tanka is a short poem made up of thirty-one syllables and five lines. Haiku cuts this form almost in half -- seventeen syllables and three lines.

In the background behind this drastic change, we can find a new aesthetic sense based on the philosophy of Tao and Zen. An awareness rose of the limit of words, colors, forms, and sounds as artistic expression; with a keen awareness of these limits, art attempted to go beyond these boundaries of expression by highlighting what cannot be expressed.

An extreme example of this aesthetic sense can be found in black ink paintings, where the unpainted blank spaces are full of meaning. Take for example a painting by Tohaku Hasegawa called Shorinzu, or Pine Trees. This painting is considered one of the masterpieces of Japanese painting. One is immediately fascinated by the pine trees drawn with a delicate touch, but what is perhaps even more intriguing to the viewer are the blank spaces left between one tree and another. These blank spaces invite vast, rich aesthetic visions. In these spaces, we can experience the movement of constantly changing wind and light.

The same aesthetic sense can also be found in traditional Japanese music, where equal importance is placed on notes produced by instruments or voices, and the silence between these notes. Haiku, in its highly abbreviated form, strived for this same aesthetic.

Let's take a look at Basho's haiku, which everyone is familiar with:

Furuikeya
kawazutobikomu
mizunooto

The old pond
a frog jumps in
the sound of water

Most interpretations of this poem point to Basho's intent to convey loneliness and stillness with this scene. As we can see, Basho left these emotions to be expressed in the blank spaces. By doing so, he has surpassed the boundaries of words.

Another way of looking at these blank spaces is the role they play in releasing the haiku from the ownership of the poet and passing it along to the reader.

Similar to the viewer of the Pine Trees, the reader of the haiku is given freedom to roam creatively among endless variations in the blank spaces.

Let me introduce two interesting illustrations of the rich potential of these variations.

One such example is the book entitled One Hundred Frogs. This is a collection of English translations and interpretations of the haiku I mentioned earlier that begins, "an old pond". It begins with a translation by the founder of modern haiku, Shiki Masaoka, and continues with the likes of a children's story with the frog as the main character, and even includes an upbeat folk song by the famous Beatnik poet Ginsberg.

If Basho were to see these translations and interpretations, his first reaction would probably be to laugh out loud. Even so, I believe he would have no choice other than to welcome these interpretations. Why do I say so? Because Basho and his disciples were constantly having fun with haiku in the same manner. Perhaps everyone is familiar with the form of linked poems called renku. A number of poets gather to create a collaboration. One poet begins by making a haiku, a second poet adds two lines of seven syllables each, then a third poet adds three lines of 5-7-5 syllables. It is a sort of poetry relay.

The excitement of renku is found in the thrilling process of having one's poem interpreted in unexpected ways by another poet. The process goes beyond an individual's expression and opens up a new communal poetic world. We can say that the collection One Hundred Frogs is, in essence, an English version of renku. This is why I believe Basho would have readily approved.

In this way, the briefness of the haiku poem lends itself to open up vast creative worlds and carries the potential to open up a communal poetic world. This International Haiku Festival is none other than one manifestation . It is my sincere wish that we can use this week to explore the ability of haiku to open up new worlds and potential.

Thank you!